Ahlaki göreliliğin kökleri Antik Yunan’a kadar uzanır. Sofist filozof Protagoras’ın meşhur sözü, “İnsan her şeyin ölçüsüdür,” göreli bilgi ve değer anlayışının temel taşıdır. Bu görüşe göre, bir eylemin doğru ya da yanlış olması, bireyin ya da toplumun ona yüklediği anlamla ilgilidir. Böyle bakıldığında hiçbir ahlaki yargı evrensel değildir; her yargı bir bağlamın ürünüdür.

Modern antropolojide de bu yaklaşım karşılık bulur. Ruth Benedict, farklı kültürlerde “normal” olan davranışların tamamen değiştiğini ortaya koyarak, ahlaki normların evrensel değil, kültürel olarak inşa edildiğini savunur. Ona göre, biz bir davranışı yalnızca kendi değer yargılarımızla değerlendirdiğimizde, etik bir önyargıya düşeriz. Bu düşünce, farklılıklara saygı duyma ve kültürel hoşgörü gibi değerleri besler.

Ne var ki bu yaklaşım, ciddi bir tehlikeyi de içinde barındırır: Ahlaki eleştiri imkânsızlığı. Eğer her davranış yalnızca bağlam içinde anlamlıysa, peki biz ırkçılığı, çocuk istismarını, savaş suçlarını hangi hakla eleştireceğiz? İşte bu noktada göreceliğin sınırları sorgulanmaya başlar.

Platon, bu düşünceye radikal bir şekilde karşı çıkar. Ona göre iyilik, tıpkı bir matematiksel gerçeklik gibi değişmez bir hakikattir. Değişen değer yargıları değil, hakikatin yalnızca gölgeleridir. Ahlaki eğitimin amacı da bu gölgelerden kurtularak “iyi”nin kendisine ulaşmaktır. Evrensel bir ahlak olmadan adalet, hak ve insan onuru gibi kavramlar da zeminsiz kalır.

Bu tartışmayı 20. yüzyıla taşıyan düşünürlerden Bernard Williams, iki uç arasında bir denge arar. Williams’a göre, farklı ahlaki sistemler vardır ve bu çeşitlilik gerçektir; ancak bu, onları sorgulamayacağımız anlamına gelmez. Ahlaki görelilik, tüm doğruların “eşit derecede geçerli” olduğu değil, her doğrunun sorgulanabilir olduğu bir zemini beraberinde getirmelidir. Ona göre, bazı değerler —örneğin acıdan kaçınmak, yaşam hakkı gibi— kültürler ötesi bir yankı taşır.

Bugünün bireyselci dünyasında sıkça duyduğumuz “Benim doğrum bana, seninki sana” cümlesi, özgürlük görüntüsü altında sorumluluktan kaçmanın bir biçimine dönüşebiliyor. Halbuki etik, sadece kendimize karşı değil, başkalarına karşı da yükümlülük taşıdığımız bir alandır. Ahlak, bireysel vicdana sıkıştığında değil, başkasının haklarını gözettiğimizde anlam kazanır.

Sonuç olarak, evet, her doğru kişisel olabilir. Ancak her kişisel doğru, ortak yaşamın sınavından geçmek zorundadır. Ahlaki görelilikle yüzleşmek, yalnızca farklılıkları kabul etmek değil; bu farklılıklar içinde ortak bir insanlık zemini aramaya cesaret etmektir. Herkesin haklı olduğu bir dünyada, kimse adaletten emin olamaz.